تاریخچه تنبور
تنبور یکی از کهن ترین سازهای ایران باستان می باشد که پیشینه آن به استان های کرمانشاه، کردستان، لرستان بر میگردد و قدمتی ۶۰۰۰ ساله دارد. این ساز بیشتر از لحاظ عرفانی و مقامی حائز اهمیت است. ساز تنبور از سیزده تا چهارده پرده ساخته شده و متشکل از دو تا سه سیم است. کاسه آن از جنس چوب توت و دسته از چوب گردو ساخته می شود. تنبور در منطقه یارسان از تقدس خاصی برخوردار بوده به طوری که نوازندگان پیش از آغاز نواختن و در خاتمه دستانش را می‌بوسند.
می توان گفت تنبور کهن‌ترین ساز زهی زخمه‌ای می باشد و به عبارت دیگر اولین سازی است که دسته ای بلند با کاسه دارد. از پنج الی شش هزار سال پیش در شوش و تپه‌های بنی یونس در حوالی شهر موصل ، آثار باستانی و مجسمه هایی از جنس سنگی در موزه ها و به جای مانده است که قدمت این آثار ۱۵۰۰ الی ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد را نشان میدهد.
تنبور از دیدگاه فلاسفه ، شاعران و نویسندگان
فارابی از بزرگترین فلاسفه و دانشمندان ایرانی می باشد که به کرات در رابطه با تنبور و تفصیر آن و تشریح انواع کوک های آن توضیح داده است. از فلاسفه و دانشمندان بزرگ دیگر می توان به ابن سینا، صفی الدین ارموی ، عبدالقادر مراغی ، اشاره داشت.
شاعران بزرگ ایرانی مانند : فردوسی، حافظ، مولوی، نظامی گنجوی و … از نام تنبور بصورت گسترده استفاده نموده اند. بطور مثال در زیر به قطعه شعری از مولوی اشاره خواهیم داشت :
انواع تنبور
تنبور به دو شکل یک تکه و ترکه ای ساخته می شود. در نوع ترکه ای که به آن چمنی هم گفته می شود از تکه های چوب درست می شود. البته باید به این نکته اشاره داشت که نوع تکه ای آن مراحل ساخت ساده تری داشته و مزیت دیگر آن تعمیر شدن راحت آن می باشد.
اجزای ساز تنبور
کاسه تنبور : اصلی ترین قسمت تنبور کاسه آن می باشد که دارای شکل های مختلفی می باشد که بسته به منطقه ای که در آن ساخته می شود، از ظاهر متفاوتی برخوردار است.در ساخت این قسمت بیشتر از درخت توت استفاده می گردد.
دسته : از دیگر قسمت های مهم تنبور دسته آن بوده که به کاسه متصل است و در کیفیت صدای تنبور بسیار موثر است.
صفحه : بخشی که روی دهانه کاسه تنبور قرار می گیرد صفحه ای نازک از جنس درخت گردو می باشد بین هفت تا دوازده سوراخ با عمق دو تا سه میلیمتری وجود دارد که باعث نرم شدن صدای تنبور می شود.
دستان : بر روی دسته تنور تعداد 13 الی 14 دستان وجود دارد که در محل های مشخصی بسته می شوند.
خرک : قطعه ریز و محکمی از جنس درخت گردو و شمشاد بوده که سیم تنبور به آن متصل می گردد و روی صفحه سیم گیر قرار داده می شود.
سیم گیر : این قطعه که عموما از جنس استخوان یا چوب بوده در انتها کاسه، به آن متصل است که سیم را به آن وصل می نمایند.
گوشی : قطعاتی که در بالای دسته تنبور وجود دارد و از آن برای کوک کردن ساز استفاده می گردد.
سیم گیر بالا : بر روی گوشی، برجستگی هایی وجود دارد که دارای شیارهایی می باشد که تار ها از روی آن ها عبور داده می شوند.
پرده : نخ با قطر نازکی بوده که بر روی دسته بسته می گردد (به میزان فاصله ببن دو دست پرده گفته می شود)
سیم : برای ساخت تنبور از دو یا سه استفاده می شود که سیم بالایی بصورت معمول، جفت می باشد. یک طرف سیم های تنبور به سیم گیر و از آن سو بعد از عبور کردن از روی خرک و شیطانک، در ته دسته در دور گوشی ها پیچیده می گردند.
- navahangbashir
- مهر 24, 1400
- 2674 بازدید